DEX (Decetralized Extrange) là gì?

Các sàn giao dịch phi tập trung (DEX) ngày một phổ biến. Vậy chúng là gì, ưu nhược điểm ra sao? Hãy cùng Outside The Block tìm hiểu nhé!

Sàn giao dịch phi tập trung (DEX) là gi?

Sàn giao dịch phi tập trung (hoặc DEX – Decentralized Exchange) là sàn giao dịch tiền điện tử không cần phải sử dụng dịch vụ của bên thứ ba để vận hành đối với tài sản crypto. Chúng cho phép người dùng có thể giao dịch tài sản một cách ngang hàng (peer-to-peer) dựa trên công nghệ blockchain.

Loại giao dịch này giả sử tất cả mọi bên tham gia giao dịch có quyền kiểm soát tài sản số hóa và mã khóa riêng tư của mình, không cần chuyển giao cho bên trung gian hay người lưu ký nào. Nói cách khác, DEX là một nền tảng để người dùng tự tìm kiếm lệnh đối ứng cho các lệnh mua và bán của mình, không cần một cơ quan trung ương phụ trách lưu giữ và hoán đổi tài sản.

Sàn giao dịch phi tập trung hoạt động như thế nào?

Với một sàn giao dịch tập trung điển hình, bạn cần nạp tiền – tiền pháp định (thông qua chuyển khoản ngân hàng hoặc thẻ tín dụng / thẻ ghi nợ) hoặc tiền mã hoá. Sau khi nạp tiền mã hóa, có thể xem như bạn đã mất quyền kiểm soát khoản tiền đó. Việc mất quyền kiểm soát này không nằm ở khía cạnh khả dụng, vì bạn vẫn có thể giao dịch hay rút tiền, nhưng từ khía cạnh kỹ thuật: bạn không thể tiêu khoản tiền đó trên blockchain. Khi giao dịch, bạn cần sàn thay mặt bạn ký giao dịch. Khi bạn giao dịch, các giao dịch không diễn ra trên chuỗi– thay vào đó, sàn giao dịch sẽ phân phối số dư đến người dùng trong cơ sở dữ liệu của nó. Tốc độ của Blockchain còn khá chậm tuy nhiên không làm ảnh hưởng nhiều đến giao dịch. Chu trình giao dịch diễn ra trong hệ thống của một tổ chức duy nhất, tiền mã hoá dễ mua và bán hơn cùng nhiều công cụ hỗ trợ. Hạn chế của nó là bạn phải tìm một sàn giao dịch thật sự tin tưởng để gửi tài sản của mình, sẽ có rủi ro khi sàn giao dịch bị hack hoặc bỏ trốn cùng số tiền của bạn.

Cách hoạt động của sàn giao dịch phi tập trung có nhiều điểm giống nhưng cũng có điểm khác với các sàn tập trung. Trước tiên, cần lưu ý là có một số loại sàn giao dịch phi tập trung khác nhau. Loại thường gặp nhất là các lệnh được thực hiện trên chuỗi (với các hợp đồng thông minh) và người dùng không phải hi sinh quyền giám sát (custody) tiền của họ tại bất kỳ thời điểm nào. Một số công việc đã được thực hiện trên các DEX chuỗi chéo, nhưng những công việc phổ biến nhất xoay quanh các tài sản trên một blockchain riêng biệt (chẳng hạn như Ethereum hoặc Binace Chain).

• Với Sổ lệnh trên chuỗi, mọi thứ đều được thực hiện trên chuỗi, điều này đảm bảo tính minh bạch của giao dịch bởi bạn không cần một bên thứ 3 nào thi hành lệnh hộ mình, nhưng cũng không có cách thay đổi các lệnh đã thực hiện. Rủi ro là khi hiện tượng “chạy trước” xảy ra, đó là khi trong thị trường có tay trong nhìn thấy một giao dịch đang chờ xử lý và dùng thông tin để thực hiện giao dịch khác trước khi giao dịch gốc hoàn thành, từ đó cướp thành công giá trị giao dịch. 
• Với Sổ lệnh ngoài chuỗi, chúng vẫn phi tập trung nhưng vẫn có khía cạnh mang tính tập trung hơn. Các lệnh, thay vì được ghi lên blockchain, được ghi lên đâu đó. Đâu đó là đâu? Cái này còn tùy. Có thể có một thực thể tập trung hoàn toàn vào việc chịu trách nhiệm về sổ lệnh. Nếu thực thể đó có ác ý, họ có thể “chơi” cả thị trường ở một quy mô nào đó (tức là họ có thể chạy trước hoặc ghi sai lệnh). Tuy nhiên, với loại hình này, bạn vẫn sẽ được hưởng lợi từ việc lưu trữ không lưu ký. Thay vì đóng vai trò như một DEX, nó cung cấp khung sườn cho các bên được gọi là “Người chuyển tiếp” (replayer) để quản lý các sổ lệnh ngoài chuỗi. Giao dịch chỉ được thực thi trên chuỗi khi các bên khớp nhau. Xét từ khía cạnh tính khả thi, các phương án này khá hợp lý so với cách dựa vào các sổ lệnh trên chuỗi. Chúng không phải đối mặt các ràng buộc về tốc độ do không cần sử dụng blockchain quá nhiều. Tuy vậy, giao dịch vẫn phải thực hiện trên blockchain, vì thế mô hình sổ lệnh ngoài chuỗi vẫn kém hơn các sàn giao dịch tập trung về mặt tốc độ.
• Công cụ tạo thị trường tự động (AMM): Công cụ này hoàn toàn không liên quan gì đến các sổ lệnh. Mô hình này không cần người mua hay người bán, chỉ cần người dùng, lý thuyết trò chơi và một ít thủ thuật “ma thuật đen”. Các AMM phụ thuộc vào phần mềm được triển khai – thông thường, chúng là nhiều hợp đồng thông minh được gộp chung cung cấp các tiện ích thông minh để lôi kéo người dùng. Hình thức này vô cùng thân thiện với người dùng, tuy nhiên cũng như các loại sàn DEX khác, giao dịch vẫn phải thực thi trên chuỗi.

Tổng kết

Mỗi một sàn giao dịch phi tập trung sẽ có những ưu điểm và hạn chế riêng biệt. Hãy cùng theo dõi những bài viết tiếp theo tại Outside The Block để khám phá thêm về chủ đề này nhé.